De nacht terug eisen is waardevol, maar te smal. Willen we werkelijk transformatie, dan moeten we de dag erbij nemen: de scholen, de sportvelden, de huiskamers, de werkvloeren, én de geloofsgemeenschappen. Dáár worden de scripts van mannelijkheid geschreven, geheiligd en doorgegeven. Dáár ligt de sleutel tot een samenleving waarin veiligheid geen eis meer hoeft te zijn, maar een vanzelfsprekend gevolg van een andere manier van mens-zijn.
Campagne
De campagne Wij eisen de nacht op zet een belangrijk thema op de agenda: vrouwen moeten zich veilig voelen in de publieke ruimte, ook in de nacht. De boodschap is krachtig en urgent. Toch is de externe werking ervan op het terrein waar het werkelijk schuurt – de vorming van mannelijkheid – minimaal. Waarom? Omdat de campagne blijft steken in het aanspreken van individuen en gedrag, en niet ingrijpt in de diepere culturele scripts en relationele systemen die mannen leren hoe zij zich tot vrouwen, tot elkaar, en tot de samenleving te verhouden.
Het onzichtbare fundament van mannelijkheid
Mannelijkheid is geen biologische vanzelfsprekendheid. Ze wordt aangeleerd, doorgegeven en bewaakt via een netwerk van verhalen, normen, beelden en stilzwijgende afspraken. Jongens leren vroeg welke gedragingen status opleveren, welke kwetsbaarheden je beter verbergt, en hoe dominantie soms beloond wordt. Dit systeem is zo diep ingesleten dat het zichzelf beschermt: wie ertegenin gaat, loopt risico op afwijzing of verlies van erkenning.
Wanneer een campagne zich beperkt tot de zichtbare bovenlaag – “gedraag je anders”, “laat ruimte voor de ander” – raakt het de onderliggende mechanismen niet. Het verandert hooguit het toneel, niet het script.
Het culturele script van de nacht
De nacht is in veel culturen een symbolische arena van mannelijkheid: uitgaan, veroveren, bewijzen, risico’s nemen. Daarin wordt mannelijk gedrag vaak getest en bekrachtigd door peers. Juist hier komt het culturele script samen met relationele dynamieken: mannen bevestigen elkaar, lachen elkaar uit, of dagen elkaar uit in een spel van competitie, status en macht.
Een campagne die veiligheid eist zonder dit script te ontmantelen, vraagt mannen om in een rol te stappen waarvoor het systeem hen nooit de woorden en gebaren heeft geleerd. Het is alsof je een acteur vraagt een ander stuk te spelen, terwijl het decor en de regie ongewijzigd blijven.
Relationele systemen als beschermende koepel
Naast culturele scripts werken ook relationele systemen als beschermende koepels. Families, vriendengroepen, sportteams en werkvloeren zijn de plekken waar mannelijkheid voortdurend wordt beoordeeld en bevestigd. Wie zich kwetsbaar opstelt of normafwijkend gedraagt, riskeert niet alleen persoonlijke spanning, maar ook relationele uitsluiting.
Daarom kan een campagne die enkel appelleert aan individueel verantwoordelijk gedrag nooit voldoende zijn. Zonder interventie in de onderlinge dynamieken – zonder gesprek, reflectie en nieuwe taal – blijft mannelijkheid gevangen in de oude patronen.
Religieuze overlevering als legitimatie
Een extra laag die vaak buiten beeld blijft in campagnes als Wij eisen de nacht op, is de rol van religieuze overlevering. Religies dragen eeuwenoude verhalen en teksten met zich mee die mannelijkheid en vrouwelijkheid niet alleen beschrijven, maar ook normatief vastleggen.
In veel tradities wordt de man gepositioneerd als leider, beschermer of hoofd, en de vrouw als gehoorzaam, ondersteunend of volgend. Deze rolverdeling wordt vervolgens gelegitimeerd als “door God gewild”. Daarmee krijgt mannelijkheid niet alleen een culturele maar ook een religieuze status. Wie daarvan afwijkt, plaatst zich niet alleen buiten de groep, maar lijkt ook buiten de orde van God te vallen.
We zien dit vandaag de dag terug in het christelijke domein, bijvoorbeeld bij de SGP. Vrouwen komen daar niet op de kieslijst, met een beroep op Bijbelteksten: “Christus is het hoofd van iedere man, en iedere man is het hoofd van zijn vrouw.” En: “De vrouw is geschapen uit de rib van de man.” (bron: NOS stories).
Voor reformatorische christenen is dat aanleiding om de man boven de vrouw te plaatsen, en om vrouwen geen politieke positie te gunnen.
Dergelijke overtuigingen zijn geen marginaal verschijnsel. Ook in andere religies zijn vergelijkbare bewegingen van insluiten en uitsluiten zichtbaar: de man als representant van kracht en leiding, de vrouw als symbool van zorg en volgzaamheid. Zo wordt het script van mannelijkheid religieus bekrachtigd, soms zelfs harder dan het culturele script zelf.
Het effect is dat religie niet alleen spiegel is van de cultuur, maar ook schild: een beschermende laag die mannelijkheid legitimeert en verstevigt.
Vergiftiging door eenzijdige verhalen
Als mannelijkheid uitsluitend wordt verteld in termen van kracht, controle en succes, dan worden kwetsbaarheid, zorg en relationele afstemming systematisch uitgesloten. Deze uitsluiting vergiftigt mannen zelf, omdat ze afgesneden raken van delen van hun menselijkheid. Het vergiftigt relaties, omdat intimiteit en gelijkwaardigheid moeilijker worden. En het vergiftigt de samenleving, omdat geweld, dominantie en uitsluiting telkens opnieuw worden gereproduceerd.
Systeemgeletterdheid als ontbrekende sleutel
In mijn eerdere blog schreef ik: Systeemgeletterdheid is geen luxe. Het is noodzaak. De campagne Wij eisen de nacht op illustreert dit opnieuw. Zolang we niet systemisch leren kijken naar hoe mannelijkheid ontstaat en in stand wordt gehouden, blijven we aan de oppervlakte strijden. We zien de symptomen – onveiligheid, intimidatie, geweld – maar missen de onderliggende patronen.
Wat nodig is, is een gedeelde taal voor het systeem achter de verschijnselen. Een taal die zichtbaar maakt hoe culturele scripts, relationele structuren én religieuze overleveringen mannelijkheid vormgeven, beschermen en soms vergiftigen. Pas wanneer mannen én vrouwen dit systeem leren lezen, kunnen we samen de regels herschrijven.
Conclusie
De nacht terug eisen is waardevol, maar te smal. Willen we werkelijk transformatie, dan moeten we de dag erbij nemen: de scholen, de sportvelden, de huiskamers, de werkvloeren, én de geloofsgemeenschappen. Dáár worden de scripts van mannelijkheid geschreven, geheiligd en doorgegeven. Dáár ligt de sleutel tot een samenleving waarin veiligheid geen eis meer hoeft te zijn, maar een vanzelfsprekend gevolg van een andere manier van mens-zijn.
Uitnodiging
Ik nodig je uit om te reflecteren: welke verhalen, rituelen of overtuigingen in jouw eigen omgeving versterken nog steeds een eenzijdig beeld van mannelijkheid? En wat zou er gebeuren als we juist daar nieuwe taal en nieuwe praktijken durven inbrengen? Het gesprek hierover begint niet ver weg, maar dichtbij – in onze families, gemeenschappen en werkverbanden. Misschien is dát wel de echte nacht die we samen moeten terugwinnen.
Dit blog is tot stand gekomen in samenwerking tussen de schrijver en AI. De eindredactie en inhoudelijke verantwoordelijkheid liggen bij de schrijver.