Een reflectie bij de heropleving van de Dolle Mina’s en het protest tegen femicide
We leven in een tijd waarin lang bevochten ruimte en vrijheid opnieuw moet worden verdedigd — niet uit nostalgie, maar uit noodzaak. Vandaag gaan vrouwen en bondgenoten de straat op in Rotterdam onder de naam dollemina2025 (januari 2025-Instagram), een herleving van de feministische beweging uit de jaren zestig. Hun boodschap is glashelder: genoeg is genoeg. Te veel vrouwen worden slachtoffer van structureel geweld, vernedering, controle — tot aan moord toe. Femicide.
En toch: wie dieper kijkt, ziet méér dan protest. Wat hier gebeurt, is een poging tot zaaien. Niet in vruchtbare, open aarde. Maar in stille, vaak verharde grond.
Kleurentaal voor bewustzijn
Wie de beweging van de Dolle Mina’s in historisch perspectief beschouwt, ziet dat deze niet alleen sociaal-politiek, maar ook evolutionair van aard is. Een bruikbaar denkkader om zulke maatschappelijke dynamieken te duiden is Spiral Dynamics, gebaseerd op het werk van Clare W. Graves.
Spiral Dynamics beschrijft hoe menselijk bewustzijn zich ontwikkelt in lagen of waardesystemen, elk met een eigen manier van kijken, denken en handelen. Deze waardesystemen — weergegeven in kleuren — zijn geen 'types', maar steeds antwoorden op complexere levensomstandigheden:
- Beige: overleven in het nu
- Paars: veiligheid in de groep
- Rood: (daad)kracht, impuls, dominantie
- Blauw: orde, regels, plicht en gezag
- Oranje: prestatie, autonomie, individueel succes
- Groen: gelijkwaardigheid, verbinding, empathie
- Geel: integratie, systeemdenken, complexiteit kunnen dragen
- Turkoois: holistisch bewustzijn, collectieve wijsheid
Elk waardesysteem kent een gezonde en een ongezonde expressie. Gezonde expressies helpen mensen en systemen vooruit. Maar wanneer een waardesysteem vastloopt of doorschiet, ontstaan schaduwzijden: verharding, uitsluiting of geweld.
Een collectieve onderstroom
De herleving van de Dolle Mina’s is niet alleen een daad van moed, maar ook een spiegel.
In Spiral Dynamics-termen roept deze beweging herinneringen op aan de overgang van Blauw naar Oranje en Groen in de jaren zestig en zeventig: vrouwen die zich ontworstelden aan patriarchale normen (Blauw), hun plek opeisten in onderwijs en arbeid (Oranje), en gelijkwaardigheid als leidend principe agendeerden (Groen).
Vandaag lijken we in omgekeerde richting te bewegen. De recente toename van femicide wijst niet op vooruitgang, maar op een terugval: naar een autoritaire reflex (Blauw), gewelddadige controle en onderdrukking (Rood) en een prestatiegerichte cultuur (Oranje) die pijn teruglegt bij het individu — alsof het je eigen falen is — in plaats van te erkennen dat die pijn voortkomt uit diepere, vaak verborgen systemen in onze samenleving.
De roep om bescherming, erkenning en systeemverandering komt dan ook voort uit een diep weten: dat gelijkwaardigheid niet vanzelf groeit, maar telkens opnieuw gevoed moet worden.
Een ongemakkelijke bodem
In zijn boek Tegen de Vrouwen beschrijft Abram de Swaan hoe emancipatie wereldwijd op weerstand stuit — juist omdat het macht herverdeelt. Geweld tegen vrouwen, zo stelt hij, is zelden willekeurig. Het is een signaal dat een bestaand machtsfundament wankelt.
Ook Maaike Meijer laat in Radeloze Helden zien hoe mannen in veel culturele en mediale verbeeldingen worstelen met de vraag wie ze nog mogen zijn. In dat spanningsveld — tussen oude zekerheden en nieuwe verwachtingen — kunnen destructieve patronen ontstaan, waarin controle omslaat in geweld.
Waar traditionele erecodes — vaak geworteld in culturele of religieus gelegitimeerde patronen — botsen met hedendaagse vormen van autonomie en prestatiedruk, ontstaan spanningsvelden die soms onzichtbaar blijven, maar diep snijden. Soms met fatale gevolgen. Deze patronen weerspiegelen een botsing tussen oude waardesystemen die groepscontrole en eer boven individuele vrijheid stellen (zoals Paars en Blauw), en moderne waarden van autonomie en gelijkwaardigheid (Oranje en Groen).
En dus vraagt de hernieuwde stem van de Dolle Mina’s om meer dan sympathie. Ze vraagt om systemische reflectie.
Zaaien in stille grond
In een maatschappij die steeds harder draait — waarin het feminiene, het zachte, het empatische en verbindende vaak als zwak (soft) wordt afgedaan — is het niet vanzelfsprekend om ruimte te maken voor kwetsbaarheid, gelijkheid of integriteit.
Toch is dat precies wat nodig is.
Niet méér management, regels of incidentaanpak, maar een ander bewustzijn.
Een bewustzijn waarin Groen (gelijkwaardigheid, luisteren, heling) niet langer wordt weggedrukt door de schaduwzijden van Blauw, Rood en Oranje. Waarin Geel (systeemdenken, integratie, verbinding) ons helpt om patronen te herkennen, te doorbreken, en nieuwe structuren te zaaien.
Niet luid, maar vol overtuiging.
Niet oppervlakkig, maar in de diepte.
Niet voor onszelf alleen, maar voor generaties die komen.
Een uitnodiging
Laten we deze beweging niet alleen zien als protest tegen wat misgaat — maar ook als zaailing van wat mogelijk is.
- Wat kunnen wij — als leiders, begeleiders, partners, ouders, burgers — doen om de bodem vruchtbaarder te maken voor gelijkwaardigheid en bescherming van ieders waardigheid?
- Welke delen in onszelf dreigen nog te reageren vanuit angst, controle of verharding — en wat vraagt dat van onze eigen innerlijke dialoog?
- Wat gebeurt er als we leren luisteren naar wat zich roert onder de oppervlakte?
Wat we nu nodig hebben, is niet alleen een verschuiving in bewustzijn, maar ook een verschuiving in intelligentie. Niet langer alleen cognitief of strategisch, maar relationeel, situationeel en ecologisch afgestemd. We noemen dit Complexe Adaptieve Intelligentie (Said Dawlabani in Second Sapiens) — het vermogen om met meerdere perspectieven tegelijk te werken, om spanning niet direct op te lossen maar te verduren, en om in samenhang met anderen, context en tijdsgeest te navigeren.
Daarom is deze hernieuwde vrouwenbeweging niet slechts een echo uit het verleden, maar een signaal van evolutionaire betekenis. Ze vraagt om een andere vorm van respons: minder corrigerend van buitenaf, en meer lerend van binnenuit.
In de taal van Spiral Dynamics: het is tijd om Groen te herijken en Geel wakker te maken — en zo ruimte te scheppen voor een nieuwe collectieve wijsheid.
Een wijsheid die niet afrekent met eerdere waarden, maar ze meeneemt: het respect voor ervaring, tradities en rituelen (Paars), de moed, daadkracht en grensbewaking van Rood, de behoefte aan gedeelde normen, betrouwbaarheid en rechtszekerheid (Blauw), en de kracht van doelgerichtheid, strategie en innovatie (Oranje).
Want daar, in de stille grond, ligt de kiem van een samenleving die echt zorg draagt voor al haar stemmen.
Slotvraag als reflectie
Wat vraagt het van ons – in leiderschap, volgerschap, ouderschap of burgerschap – om die stille grond werkelijk te durven bewerken?