Waarom volgerschap cruciaal is in tijden van macht en verwarring
We praten veel over leiderschap. Zeker nu. Over de opkomst van ‘de sterke man’, leiders die daadkracht tonen, grenzen trekken, orde beloven. In veel landen én organisaties wint Autocratisch en Transactioneel leiderschap aan kracht. En dat lijkt logisch in onzekere tijden – maar het is vaak schijnveiligheid.
Wat zelden besproken wordt, is de rol van volgers in dat proces.
En al helemaal het soort volgerschap dat je niet ziet – en dus overslaat.
De schaduw van kracht
Autocratisch en Transactioneel leiderschap zijn op zichzelf niet verkeerd. Ze bieden richting, duidelijkheid, structuur, sturing en controle wanneer dat nodig is. Maar wat we vandaag de dag wereldwijd zien, is de ongezonde expressie ervan:
- rood dat doorslaat in brute macht, agressiviteit en impulsiviteit,
- blauw dat verstikt in regels, hiërarchie en uitsluiting,
- oranje dat zich verliest in ego, succesdrang, materialisme en manipulatie.
In termen van Spiral Dynamics ontstaat er een mismatch: de stijl en de capaciteiten van het leiderschap passen niet meer bij de complexiteit van de levenscondities van mensen; de volgers. En daar wringt het – in systemen, organisaties en samenlevingen.
De gevolgen zijn zichtbaar én voelbaar: polarisatie, angst(cultuur), instituties verliezen gezag, gebrek aan moreel kompas.
Maar een leider ontspoort zelden alleen.
Het andere deel van het systeem
In mijn boek Van Onder de Lijn naar Boven de Lijn beschrijf ik vier niveaus van volgerschap en luisteren, gebaseerd op hoe mensen luisteren en reageren:
- Klakkeloze gehoorzaamheid – je volgt zonder vragen.
- Anticiperende gehoorzaamheid – je past je aan voordat er iets wordt gevraagd.
- Destructieve gehoorzaamheid - je volgt, terwijl je weet dat het schadelijk is.
- Intellectuele ongehoorzaamheid – je luistert én spreekt je uit. Je zoekt het constructieve conflict, niet om tegen te werken, maar om het geheel wakker en scherp te houden.
In deze tijd zie ik hoe een stille meerderheid – vaak met de beste bedoelingen – ongemerkt meebeweegt met leiders die allang niet meer op koers zijn. Ze hopen op redding, op stabiliteit, op bescherming. Maar zoals de geschiedenis leert, is dat een gevaarlijke illusie.
De morele verantwoordelijkheid van volgers
Leiders die ontsporen, hebben geen tegenmacht nodig, maar tegenspraak met geweten. Mensen die tijdig zeggen:
- “Wat je nu zegt, klopt niet met wie wij zijn.”
- “Zo gaan we hier niet met elkaar om.”
- “Wat je vraagt, is in strijd met onze waarden.”
Dat vraagt geen opstand of sabotage. Maar wél moed.
En moreel besef.
Want als je ziet dat een leider:
- de kernwaarden van de organisatie loslaat,
- zijn of haar eigenbelang boven het collectief stelt,
- zich schuldig maakt aan manipulatie, intimidatie of verbaal geweld,
dan is zwijgen geen neutraliteit meer – maar instemming.
Wat dit moment van ons vraagt
We leven in wat Spiral Dynamics een Gamma-val noemt: het oude systeem werkt niet meer, maar het nieuwe is nog niet zichtbaar of stevig genoeg. In die tussenruimte ontstaat de verleiding om leiders te volgen die zekerheid beloven – ook als hun stijl schadelijk is. Maar dat is precies het moment waarop bewuste, moedige volgers nodig zijn. Niet om het beter te weten. Maar om het samen beter te doen.
Want leiderschap ontspoort niet alleen – het wordt geholpen.
Volgerschap is geen bijrol. Het is een bepalende kracht in elke systeemdynamiek.
En als je blijft zwijgen, werk je mee aan de uitkomst die je eigenlijk niet wilt.
In mijn boek onderzoek ik hoe leiderschap én volgerschap zich kunnen ontwikkelen – en wat het vraagt om in spanningsvolle tijden bewust boven de lijn te blijven. Niet door harder te duwen, maar door eerlijker te kijken.
💬 Herken je dit in je eigen werkcontext? Heb je wel eens gezwegen waar je had willen spreken? Of gesproken waar anderen zwegen? Deel je ervaring – want alleen in gedeeld bewustzijn ontstaat invloed.
Reactie plaatsen
Reacties