Over het herkennen van ritmes, het loslaten van controle en het ontwikkelen van Complexe Adaptieve Intelligentie
“Leiderschap is geen positie op een organogram, maar een plek in het ritme van verandering.” In veel organisaties wordt leiderschap nog steeds benaderd alsof het een statisch schema is. Leiders worden geacht duidelijkheid te bieden, richting te geven, besluiten te nemen.
In dat verwachtingspatroon is weinig ruimte voor twijfel, schuring of vertraging. De leider als ankerpunt, de leider als regisseur — liefst met een plan. Maar wie met aandacht kijkt naar wat er werkelijk gebeurt in organisaties, ziet iets anders. Geen rechte lijnen, maar patronen. Geen vaste structuren, maar dynamieken. Geen blauwdruk, maar beweging.
Leiderschap is geen schema. Leiderschap is een dans.
De dansvloer van het systeem
In mijn boek Van Onder de Lijn naar Boven de Lijn nodig ik leiders uit om zichzelf niet langer te beschouwen als losstaand van het systeem, maar als bewust deelnemer binnen de dynamiek die zij mede dragen en vormgeven.
De dansvloer waarop leiderschap vorm krijgt, is continu in beweging. Soms vertraagt het ritme, soms versnelt het. Soms ontstaat er harmonie, soms wrijving of verwarring. Soms is het samenspel vloeiend, soms onrustig of schokkerig. Dat vraagt niet om een vast plan — maar om een ander soort intelligentie.
Niet lineair, maar complex en adaptief. Niet top-down, maar vanuit aanwezigheid en afstemming. Hier komt het begrip Complexe Adaptieve Intelligentie (CAI) in beeld.
Complexe Adaptieve Intelligentie: dansen met het onbekende
CAI is een vermogen dat Said Dawlabani1 beschrijft als essentieel voor leiderschap in de tweede bandbreedte van Spiral Dynamics. Het is de intelligentie die nodig is wanneer organisaties en samenlevingen zó complex worden, dat oude modellen geen houvast meer bieden. CAI vraagt van leiders dat zij niet langer denken in voorspelbare oorzaken en lineaire oplossingen, maar dat zij zich afstemmen op de onderliggende dynamiek van het systeem.
Het is het vermogen om ritmes te herkennen, te vertragen waar versnelling schade doet, en te interveniëren waar het systeem om richting vraagt. Niet door controle, maar door co-creatie. Niet door zekerheid, maar door relationele sensitiviteit.
Een leider met CAI is niet de choreograaf van de dans, maar een danspartner die het collectieve veld helpt bewegen naar bewustwording, betekenis en ontwikkeling.
Van leiderschapsstijl naar systeemritme
In de eerste bandbreedte van Spiral Dynamics (van paars tot en met groen) denken we vaak nog in stijlen. Autocratisch, Transactioneel, Transformationeel — elk met zijn eigen logica en gedragspatroon. Maar in de tweede bandbreedte verschuift het perspectief. Daar gaat het niet meer om de stijl van de leider, maar om het ritme van het systeem. En of de leider in staat is daarop aan te sluiten, te vertragen, te versnellen, te spiegelen — met bewustzijn: te genereren en te regenereren.
Dat vraagt van leiders meer dan kennis of ervaring. Het vraagt bewustzijnsontwikkeling. Intuïtief aanvoelen wat het veld nodig heeft. Inzien wanneer een patroon zich herhaalt. Leren luisteren naar wat nog niet gezegd wordt. Ruimte maken voor het nieuwe dat wil ontstaan. Kortom: dansen met complexiteit.
Boven de lijn: de leider als mededrager van betekenis
Leiders die boven de lijn opereren, erkennen hun rol in het geheel — maar ook hun kwetsbaarheid daarin. Ze weten dat invloed niet voortkomt uit macht, maar uit afstemming. Dat gezag niet dwingend hoeft te zijn, maar uitnodigend mag worden. Ze dragen verantwoordelijkheid zonder controle te willen houden. En ze bewegen mee met het grotere ritme van transformatie — binnen henzelf, hun team en de samenleving.
Deze leiders leren dansen met paradoxen. Ze durven tegelijk richting en ruimte te bieden. Ze werken met én boven de inhoud. Ze bewegen mee én begrenzen waar nodig. En ze doen dat met een diep innerlijk weten: dat leiderschap geen schema is, maar een levende uitnodiging tot bewustwording.
Reflectievragen voor leiders
- In welk ritme beweegt jouw team of organisatie op dit moment? Voel je je daarin deelnemer of regisseur?
- Herken je momenten waarop je probeert de complexiteit te reduceren tot een plan? Wat gebeurt er als je dat loslaat?
- Welke intelligentie gebruik jij in onvoorspelbare situaties: controle, ervaring of aanwezigheid?
- Wat vraagt deze tijd van jou als leider: meer richting of meer ruimte?
- Kun jij dansen met wat zich aandient, zonder het meteen te willen sturen?
Wil je verder lezen?
In mijn boek Van Onder de Lijn naar Boven de Lijn - verschijnt Q4 2025 of Q1 2026 - neem ik je mee in de evolutie van leiderschap, de dynamiek van waardesystemen en de uitnodiging tot bewustzijnsgroei. Met praktijkvoorbeelden, systemische inzichten en reflectiekaders die je helpen jouw plek in de dans van leiderschap te herkennen.
1 Said Elias Dawlabani is een theoreticus in menselijke evolutie en schrijver van MEMEnomics. The Next-generation Economic System (2013) en Second Sapiens. The Rise of the Planetary Mind and The Future of Humanity (2024).
.