Sensitieve Complexe Adaptieve Intelligentie 

Leiderschap ontwikkelen in een wereld die in beweging is

 

In een tijd waarin systemen onder druk staan, grenzen voelbaar worden en oude antwoorden niet meer werken, groeit de behoefte aan een ander soort intelligentie. Geen harder denken, maar dieper voelen. Geen controle, maar afstemming. Geen snelle oplossing, maar bewuste evolutie.

Sensitieve Complexe Adaptieve Intelligentie (SCAI) – een begrip waarvan de basis is geïntroduceerd door transitie-expert Said Dawlabani – verwijst naar ons vermogen om als mens en leider te leren navigeren binnen complexe, levende systemen. Het is intelligentie die ontstaat wanneer denken, voelen, waarnemen en handelen in samenhang groeien.

Het is precies deze intelligentie die nodig is voor wat ik Evolutief-Bewust Leiderschap noem: een leiderschap dat meebeweegt met de ontwikkeling van waardesystemen, trouw blijft aan een innerlijk kompas, en zich dienstbaar opstelt aan het grotere geheel.

 

Wat is Sensitieve Complexe Adaptieve Intelligentie (SCAI)?

Sensitieve Complexe Adaptieve Intelligentie gaat over het vermogen van een systeem om in complexe omgevingen te leren, te anticiperen en zich aan te passen. SCAI stelt je in staat om:

  • systemisch te kijken: je ziet verbanden, dynamieken en patronen tussen mensen, afdelingen, ecosystemen;
  • waardevol te schakelen tussen wereldbeelden en gedragsstijlen die voortkomen uit verschillende waardesystemen;
  • en bewust bij te dragen aan ontwikkeling: van jezelf, van de mensen om je heen, en van het systeem als geheel.

 

SCAI vraagt om vertraging én inzicht, reflectie én actie. Ze is geworteld in de principes van levende systemen: ritme, resonantie, regeneratie.

 

Sensitiviteit is de kern van SCAI
Het is het vermogen om af te stemmen op wat zich tussen mensen, systemen en contexten beweegt. Niet via analyse, maar via resonantie. Niet via controle, maar via aanwezigheid.

Een sensitief systeem voelt spanningen voordat ze escaleren. Herkent patronen zonder ze te fixeren. Reageert niet op ruis, maar op betekenis.

Sensitiviteit vraagt om vertraging, om het toelaten van ambiguïteit. Het is relationele intelligentie in actie.

SCAI nodigt uit tot luisteren met het hele systeem. Niet om te verklaren, maar om te bewegen met wat zich wil ontvouwen.

 

Verbonden met Spiral Dynamics
De ontwikkeling van deze intelligentie verloopt niet willekeurig. Ze is verbonden met de evolutionaire ontwikkeling van waardesystemen, zoals beschreven in Spiral Dynamics. Deze kleurgecodeerde spiraal laat zien hoe mensen, teams, organisaties en samenlevingen zich ontwikkelen onder invloed van veranderende levenscondities:

(Beige – overleven, Paars – bescherming, Rood – macht, Blauw – orde, Oranje – prestatie, Groen – harmonie, Geel – systeemintegratie, Turkoois – holistische verbondenheid)

Complexe Adaptieve Intelligentie manifesteert zich in de tweede bandbreedte van de Spiraal – met geel en turkoois als richtinggevend bewustzijnsniveau.

 

Evolutief-Bewust Leiderschap als brug
De overgang naar SCAI en deze tweede bandbreedte vraagt iets van leiderschap. Niet elke leider bevindt zich daar vanzelf. Het vraagt een innerlijke ontwikkeling – en dat is precies wat Evolutief-Bewust Leiderschap faciliteert.

Deze vorm van leiderschap:

  • vormt de brug tussen de prestatiegerichte logica van oranje, de relationele kracht van groen en het integratieve denken van geel;
  • maakt de onderliggende transitie zichtbaar en begeleidbaar – in plaats van chaotisch of conflictueus;
  • helpt leiders én volgers om spanning tussen waardesystemen te verdragen, te duiden en richting te geven.

 

SCAI opent de weg naar Evolutief-Bewust Leiderschap, door de ontwikkeling van systemisch bewustzijn, systeemgevoeligheid, waarden en adaptief vermogen te integreren.

 

Wat levert dit op – voor leider én volger?
Voor leiders:

  • meer innerlijke rust in complexe situaties;
  • verhoogd leer- en aanpassingsvermogen bij verandering;
  • grotere authenticiteit en congruentie in hun handelen;
  • een diepere verbinding met de bedoeling van hun leiderschap.

 

Voor volgers:

  • meer ruimte voor co-creatie, dialoog en betrokkenheid;
  • veiligheid om ook zelf te groeien in waardebewustzijn;
  • helderheid over waarom en hoe keuzes worden gemaakt;
  • het gevoel onderdeel te zijn van iets dat klopt – inhoudelijk én relationeel.

 

Waarom is dit nu zo belangrijk?
Onze samenleving bevindt zich in een kantelfase. Oplossingen uit rood, blauw of oranje werken niet meer op hun eigen voorwaarden. We hebben leiders nodig die:

  • het geheel kunnen overzien zonder de mens uit het oog te verliezen;
  • het tempo durven vertragen om dieper te kijken;
  • en die verantwoordelijkheid nemen voor hoe ze bijdragen aan de evolutie van bewustzijn en systemen.

 

Sensitieve Complexe Adaptieve Intelligentie is geen luxe. Het is de nieuwe basis voor leiderschap dat wil bijdragen aan regeneratieve, rechtvaardige en duurzame systemen.

Samenvatting

 

1. Theoretische basis: wat is Complexe Adaptieve Intelligentie?

1.1 Definitie (Said Dawlabani, 2024)

“Complex Adaptive Intelligence is the intelligence required to align human systems with the principles of living systems in order to preserve planetary viability.” (vertaling schrijver: Complexe Adaptieve Intelligentie verwijst naar de vorm van intelligentie die vereist is om menselijke systemen in lijn te brengen met de wetten van levende systemen, met als doel de duurzaamheid van onze planeet te waarborgen.)

 

CAI is een intelligentievorm die verder reikt dan rationeel, sociaal of emotioneel IQ. Het is een ecologisch-systemische intelligentie die:

  • patroonherkenning toepast op evolutionaire schaal,
  • systeemprincipes van levende systemen begrijpt en integreert,
  • en aanpassingsvermogen ontwikkelt dat niet alleen reactief is, maar ook anticiperend en evolutionair responsief.

 

Dawlabani beschrijft het als een noodzakelijke stap in de cognitieve evolutie van Homo sapiens naar een ‘Second Sapiens’: een soort mens die bewust samenwerkt met de complexiteit van het leven, in plaats van die te beheersen of versimpelen.

 

2. Grondslagen van CAI: zes pijlers

Complexe Adaptieve Intelligentie (CAI) rust op zes onderliggende principes, voortkomend uit een integratie van Spiral Dynamics, systeemdenken, economie, ecologie en de gedrags- en cultuurwetenschappen.

In zijn werk verbindt Dawlabani de evolutie van waardesystemen met inzichten uit macro-economie, de dynamiek van levende systemen, culturele transities en planetaire ecologie. Zo ontstaat een integrale benadering van leiderschap en samenleving die past bij de uitdagingen van de 21e eeuw.

 

Kernidee

  1. Systeemdenken
    Realiteit bestaat uit onderling verbonden systemen die niet lineair functioneren.
  2. Levende systemen
    Inspiratie uit biologische en ecologische principes (autopoëse (zelfproductie), emergentie (plotseling verschijnen).
  3. Spiral Dynamics
    Ontwikkeling van bewustzijn en waardesystemen als evolutionair proces.
  4. Nexus points
    Kantelpunten in de evolutionaire cyclus van samenlevingen en systemen.
  5. Bewuste adaptatie
    Aanpassing vindt plaats via leerprocessen, niet alleen via overlevingsdrang.
  6. Ethiek van duurzaamheid
    Intelligentie moet dienstbaar zijn aan het leven, niet aan winst of dominantie.

 

3. CAI en Spiral Dynamics

CAI is diep verbonden met het gele en turkooise waardesysteem in Spiral Dynamics:

  • Geel (integratief) ontwikkelt het cognitieve vermogen om meerdere waardesystemen te overzien en met complexiteit te werken.
  • Turkoois (holistisch) richt zich op het welzijn van het geheel: ecologie, collectieve wijsheid, planetaire verbondenheid.

 

CAI is dus een tweede-bandbreedte intelligentie: een verschuiving van lineair en binair denken naar evolutionair, systemisch, adaptief bewustzijn.

 

4. Wat is het verschil met andere intelligentievormen?

Intelligentie

Kenmerk

  • Cognitieve intelligentie - Logisch denken, analytisch vermogen.
  • Emotionele intelligentie- Herkennen en reguleren van emoties.
  • Sociale intelligentie - Inzicht in de werking van sociale interacties.
  • Morele intelligentie - Besef van goed en kwaad, handelen naar innerlijke waarden.
  • Spirituele intelligentie -Vermogen je handelen te verbinden met een diepere zingeving, moreel kompas en groter geheel.
  • Sensitieve Complexe Adaptieve Intelligentie - Werken met evoluerende systemen vanuit een ecologische, integrale visie.

 

5. Praktische toepassing van SCAI

5.1 Voor leiders

Leiders met SCAI:

  • nemen besluiten op basis van systeemimpact, niet alleen op korte termijnresultaat;
  • herkennen onderliggende waardesystemen bij zichzelf en in hun organisatie;
  • kunnen omgaan met paradoxen, onzekerheid en niet-lineaire causaliteit;
  • schakelen van beheersing naar begeleiding van ontwikkeling.

 

Voorbeeld: Een leider in de zorg die niet alleen kijkt naar productiecijfers, maar naar hoe zorg, welzijn en leefomgeving als een ecosysteem functioneren — en daar beslissingen op baseert.

 

5.2 In organisaties

Organisaties die SCAI ontwikkelen:

  • bouwen aan lerende ecosystemen, met ruimte voor feedback, reflectie en aanpassing;
  • organiseren niet rond hiërarchie, maar rond levende principes: verbinding, ritme, regeneratie;
  • werken met meervoudige waardencreatie: ecologisch, sociaal, economisch en spiritueel.

 

Voorbeeld: Patagonia als bedrijf dat winst koppelt aan ecologische regeneratie en maatschappelijke betrokkenheid, vanuit gele-turkooize waarden.

 

5.3 In samenlevingen

Samenlevingen die SCAI integreren:

 

6. Reflectiekader: hoe ontwikkel je SCAI?

  1. Welke systeemdynamiek herken je in jouw organisatie of project?
  2. Welke waarden domineren het huidige besluitvormingsproces?
  3. Wat vraagt het leven zelf – ecologisch, sociaal, innerlijk – van jou als leider?
  4. Hoe kun jij leren van patronen in plaats van ze te controleren?

 

 

Bronnen

  • Baeke, A. (2023). Sensitieve Intelligentie. Het geheim van intuïtie en daadkrachtig leiderschap. Pelkmans.
  • Beck, D. & Cowan, C. (1996). Spiral Dynamics: Mastering Values, Leadership and Change. Blackwell.
  • Dawlabani, S. (2023). Second Sapiens: The Future Through the Lens of Complex Adaptive Intelligence. Memenomics Press.
  • Gerearts, E. (2016). Het nieuwe mentaal. Hoe lef je op weg zet naar geluk en  succes. Lannoo.
  • Laloux, F. (2014). Reinventing Organizations. Nelson Parker.
  • Meadows, D. (2008). Thinking in Systems. Chelsea Green Publishing.
  • Raworth, K. (2023). Donuteconomie. In zeven stappen naar een economie voor de 21e eeuw. Nieuw Amsterdam.
  • Vermeire, T. & Francken, R. (2021). Adaptieve Intelligentie. Lichter leven, slimmer werken. Pelckmans.

 

 

“Wie luistert naar het systeem, hoort wat zich wil ontvouwen.”